قديمي ترين آثار حيات انساني در ايران ، شامل تعدادي ادوات و دست افزارهاي سنگي . با قدمت تخميني 800 هزار سال قبل ، متعلق به دوران پارينه سنگي قديم ، از بستر رودخانه كشف رود مشهد بدست آمده است . در حالي كه قديمي ترين مكانهاي استقرار انسان ، حداكثر با قدمت 100 هزار سال در نواحي ديگر ايران نظير آذربايجان ، لرستان و… شناسايي شده اند . از آن پس آثار و شواهد زندگي بيشماري از دوران نوسنگي تا آغاز دوران تاريخي در جلگه مشهد ، دره اترك عليا (قوچان) ، جلگه درگز ، بجنورد ، تربت حيدريه ، بيرجند و… شناسايي شده اند اين شواهد و آثار به اقوام و ساكنان اوليه و بومي خراسان مربوط مي شود كه بنا به عقيده برخي محققان به عنوان اقوام (( آسيايي ))شهرت يافته اند و سراسر آسياي غربي از مديترانه تا تركستان و دره سند را فرامي گيرد.ولي در حقيقت مهمترين مقطع تاريخ خراسان در سرآغاز دوران تاريخي ايران با ورود اقوام ((آريايي)) به فلات ايران پيوند مي خورد . در اين واقعه كه در آغاز هزاره اول ق.م اتفاق افتاد ، آريايي ها تازه وارداز طريق خراسان به سمت نجد ايران پيش رفتند و بخش اعظم آنها آنچنان كه از توصيفات (( اوستا )) برمي آيد ، در خراسان و سيستان مستقر شدند و شايد به همين دليل است كه عمده حوادث آغاز تاريخ ايرانيان كه در دو منبع (( اوستا)) و (( شاهنامه فردوسي )) ذكر شده است در مشرق ايران و در واقع در خراسان بزرگ رخ مي دهد .
استان خراسان رضوی، قسمت نسبتا کوچکی از خراسان تاریخی است. سرزمینی که در گذشته نواحی بسیار گسترده ای را در بر می گرفته و قلمرویی یکپارچه داشته است. اما امروزه بخشی از آن شامل سه استان خراسان رضوی، شمالی و جنوبی و قسمت هایی از استانهای دیگر، در کشور ایران واقع است و بخشهای بزرگ تری از آن در کشور افغانستان و جمهوری های شمال و شمال شرق ایران قرار دارد.خراسان بزرگ تاریخی، یکی از کانون های شکل گیری تمدن بشری بوده و چه در دوران های کهن و پیش از اسلام و چه در دوران تمدن اسلامی، مردمانی هوشمند و سختکوش در آن می زیسته اند که در پیدایش و گسترش دانش و فرهنگ و پدید آوردن عناصر تمدنی نقش بسزایی ایفا کرده اند.
استان خراسان رضوی در شمال شرقي كشور بين 56 درجه و 19 دقيقه تا 61 درجه و 16 دقيقه طول شرقي و 33 درجه و 52 دقيقه تا 37 درجه و 42 دقيقه عرض جغرافيايي شمالی قرار گرفته که از شمال به کشورتركمنستان ، از شرق به افغانستان ، از غرب وشمال غربی به استانهاي خراسان شمالی ، سمنان ویزدوازجنوب وجنوب غربی به استانهای خراسان جنوبی ویزد محدود است
پستی و بلندیها:
استان خراسان رضوی به سبب وسعت زیاد ازنظر شرایط طبیعی بسیار متنوع و هر یک از نواحی مختلف آن دارای ویژگی های خاصی است .این استان از شمال و شمال شرق به طول تقریبی 6/531 کیلومتر دارای مرز مشترک باکشورترکمنستان وازشرق به طول حدود 302کیلومتر مرز مشترک باکشورافغانستان دارد ارتفاعات استان رامی توان به ارتفاعات شمالی و جنوبی تفکیک کرد . ارتفاعات شمال خراسان عموما شرقی – غربی هستند حال آنکه ارتفاعات جنوب استان ،امتداد شمالی – جنوبی دارند .
بلندترین نقطه استان قله بینالوددر 3615متری و پست ترین نقطه استان در دشت سرخس با ارتفاع 299متر از سطح دریاواقع شده است.
آب و هوا:
این استان از نظر بارندگی و رطوبت دارای بارندگی نسبی و متوسط می باشد.در سال 1389شهرستان قوچان با296میلی متر بالاترین میزان بارندگی سالیانه و گناباد با 71میلی متر کمترین میزان بارندگی سالیانه رادربین مراکز شهرستانهای دارای ایستگاه هواشناسی دارابوده است.
تاریخچه تقسیمات استان:
در سال 800ه.ق نام خراسان بر تمام ايالات اسلامي در شرق كوير لوت تا هندوكش به استثناي سيستان و بلوچستان و قهستان در جنوب اطلاق مي گرديده است .پس از جنگ هرات در سال 1249 ه.ش خراسان به دو قسمت تجزيه شد و قسمتي كه در غرب رود خانه هريرود واقع بود جزو ايران و شرق آن ضميمه افغانستان گرديد . در سال 132ه.ق(1285ه.ش)ايران به چهار ايالت بزرگ تقسيم شد كه عبارت بودند از آذربايجان ،كرمان و بلوچستان ، فارس و بنادر و خراسان و سيستان .
ازآن زمان تا سال 1316 ه.ش كه اولين قانون تقسيمات كشوري در مجلس شوراي ملي تصويب گرديده بود . بر هر ايالت يك والي و در هر ولايت يك حاكم حكومت مي كرده است .
در سال 1316 بر اساس قانون تقسيمات كشوري مصوب مجلس شوراي ملي ، كشور به 10 استان و 49 شهرستان تقسيم گرديدكه هر شهرستان شامل چند بخش و هر بخش شامل چند دهستان مي گرديد .خراسان نيز به 7شهرستان بجنورد ، بيرجند، سبزوار، قوچان، گناباد ، مشهد و تربت حيدريه تقسيم شد .
در سال 1329شهرستانهاي درگز . نيشابور ، فردوس و كاشمر نيز تشكيل شد .و شهرستانهاي استان به 11 شهرستان ارتقاء يافت .درسال 1335 شهرستان درگز ضميمه قوچان گرديد و دو شهرستان تربت جام و طبس به وجود آمدند . در سال 1339 مجددا درگز به شهرستان تبديل شد . و شهرستانهاي شيروان و اسفراين نيز ايجاد شدند . در سال 1354 بخش باخرز تربت جام به مركزيت شهر تايباد از بخش به شهرستان تبديل شد . در سال 1359 نام آن به تايباد تغيير يافت .
همچنين در سال 1359 بخش قائنات شهرستان بيرجند به شهرستان قائنات تبديل شد و تا سال 1362 خراسان شامل 17 شهرستان و 53 بخش و 211دهستان بوده است .
با پايان يافتن اجرای مرحله اول اين قانون ، تشكيل شهرستانهاي نهبندان ، سرخس و خواف در تاريخ 14/5/1368 و چناران در 14/1/69 همزمان با بخشهاي شوسف ، مرز داران ، سنگان ، و گلبهار به تصويب رسيد . ايجاد بخشهاي باخرز در شهرستان تايباد ، سربيشه در بيرجند ، سرحد در شيروان ، جوين ورودآب و خوشاب در سبزوار ، ميان جلگه در نيشابور ، زير كوه در قائنات ، فاروج در قوچان و جلگه زاوه در تربت حيدريه نيز به تدريج به تصويب رسيد و در پي آن تابعيت دهستانهاي استان در شهرستانهاي استان به 21و تعدادبخشها به 67رسيد .
ايجاد شهرستان فريمان نيز در سال 1372 همراه با بخش قلندر آباد مورد تصويب واقع شد و بخشهاي زوزن همراه دهستان كيبرو بستان در شهرستان خواف و نيم بلوك در قائنات ، بخش نصر آباد همراه دهستان كاريزان در تربت جام ، بخش گرمخان با دهستان گرمخان در شهرستان بجنورد ، بخش رخ با دهستان رقيچه در تربت حيدريه ، كاخك در گناباد و بخش رضويه و دهستان كنه بيست در شهرستان مشهد ، بتدريج تصويب و ابلاغ شد.
در تاريخ 21/3/1374 ايجاد شهرستان بردسكن همراه با بخش انابد و دهستان درونه آن مورد تصويب قرار گرفت . ايجاد شهرستان جاجرم نيز در تاريخ 4/2/76 به تصويب رسيد .درسال 1380 شهرستان طبس از خراسان منتزع وبه استان یزد الحاق گردید.درسال 1381 شهرستان رشتخوار و در سال1382 ایجاد شهرستانهای خلیل آباد و کلات به تصویب رسید.و در سال 1383 قانون تقسیم استان خراسان به سه استان تصویب شد؛ طبق این قانون استان خراسان به سه استان به شرح ذیل تقسیم گردید.
الف : استان خراسان شمالی به مرکزیت بجنورد شامل شهرستانهای شیروان،بجنورد، جاجرم،مانه و سملقان، اسفراین و بخشهای تابعه و بخش فاروج منتزع از‌شهرستان قوچان.
ب : استان خراسان جنوبی به مرکزیت بیرجند شامل شهرستانهای بیرجند،نهبندان، سربیشه و بخش سرایان منتزع از شهرستان فردوس و بخشهای تابعه.
ج : استان خراسان رضوی به مرکزیت مشهد شامل شهرستانهای مشهد، قوچان(به‌استثنای بخش فاروج)، درگز، چناران، سرخس، فریمان، تربت‌جام، تایباد،تربت‌حیدریه، فردوس(به استثناء بخش سرایان)، قائن، خواف و رشتخوار، کاشمر،بردسکن، نیشابور، سبزوار،گناباد، کلات و خلیل آباد و بخشهای تابعه.
بعدازآن درسال1384 شهرستان مه ولات وسپس شهرستانهای بینالود (طرقبه شاندیز) و تخت جلگه (فیروزه) ، درسال 1386 به تصویب رسید.درسال 1387 شهرستانهای بجستان ،جوین،جغتای زاوه به تصویب هیات دولت رسید.درسال 1389 نیز ایجاد شهرستانهای خوشاب وباخرز به تصویب گردید.شهرستان داورزن درسال 1391 ازتصویب هیات دولت گذشت که در روز 22 بهمن امسال1391 فرمانداری آن افتتاح وآغاز به کارنموده است .بر این اساس هم اکنون استان خراسان رضوی با وسعتی حدود 117769 کیلومترمربع معادل هفت درصد مساحت کل کشور و متشکل از 28 شهرستان ،70 بخش ، 72 شهر و 164 دهستان می باشد.
مساحت دقیق استان خراسان رضوی هم اکنون با مساعدت وزارت کشورومرکز آمار ایران در مرحله بررسی نهائی می باشد.
جمعيت استان:
خراسان بزرگ از گذشته هاي دور يكي از مراكز پر اهميت و بزرگ جمعيتي ايران زمين محسوب مي شده است و شهرهاي بزرگ آن چون : نسا ، ابيورد ، نيشابور ، بيهق ، اسفراين و… شهرتي گسترده داشته است. با نگاهي به تاريخ اين سرزمين پهناور پي مي بريم كه در گذشته شهرهااي مرو ، سمرقند، بخارا ، هرات ، بلخ و باميان نيز در قلمرو آن واقع بوده كه متاسفانه در طول تاريخ از آن جدا شده است . همچنين حوادث ناگوار ودلخراشي چون حمله مغولان ، تيموريان ، ازبكها و تاتارها ، جمعيت آن را دستخوش نوسانات زيادي كرده است ، چنانكه گاه به كلي نواحي پر جمعيت و آباد آن ، جمعيت خود را از دست داده است ، ولي بنا به موقعيت خاص خود دوباره به مركز بزرگ جمعيتي تبديل شده است و همچنان پر آوازه به حيات خود ادامه داده است .
بر اساس گزارش «گزيده نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسکن سال ۹۰» جمعيت خراسان رضوي ۵ ميليون و ۹۹۴هزار و ۴۰۲ نفر اعلام شد که در مقايسه با جمعيت ۵ ميليون و ۵۹۳ هزار و ۷۹ نفري سال ۸۵، متوسط رشد سالانه 1.4 درصدي را نشان مي دهد.
بر اساس گزارش مرکز آمار ايران، ۲ ميليون و ۹۹۹ هزار و ۵۲۹ نفر از جمعيت خراسان رضوي را مردان و ۲ ميليون و ۹۹۴ هزارو ۸۷۳ نفر را زنان تشکيل مي دهند. آمار مربوط به جمعيت شهري استان نيز نشان دهنده آن است که ۴ ميليون و ۳۱۱ هزار و ۲۱۰ نفر ساکن نقاط شهري و يک ميليون و ۶۸۲ هزار و ۴۰۵ نفر جمعيت روستايي استان است و ۷۸۷ نفر از جمعيت خراسا ن رضوي نيز وضعيت سکونتي ثابت در مناطق شهري يا روستايي ندارند . همچنين بر اساس جدول توزيع نسبي جمعيت به تفکيک استان ها، نسبت جمعيت خراسان رضوي با افزايش 0.04 درصدي در مقايسه با سرشماري سال ۸۵، از 7.94 درصد جمعيت کل کشور به 7.98 درصد افزايش يافته است. براساس اطلاعات مندرج در سالنامه آماری سال 1390این استان دارای 7359آبادی ( 3335آبادی دارای سکنه و4024آبادی خالی از سکنه) می باشد.
بر اساس نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1390 جمعيت استان 5994402 نفر شامل 2999529 مرد و 2994873 زن و 1717362 خانوار مي باشد.
بعد خانوار استان 5/3 نفر و نسبت جنسي 100 مي باشد
بر اساس سر شماري مذكور جمعيت ساكن در نقاط شهري 4311210 نفر و در نقاط روستايي 1682405 نفر بوده است.
2/51% جمعيت استان در شهرستان مشهد سكونت دارند.
جمعيت 6 ساله و بالاتر استان 89% جمعيت كل استان مي باشد كه اين نسبت در نقاط شهري 5/89% و در نقاط روستايي 7/87% مي باشد.
نتايج سرشماري سال 1390 در مقايسه با سرشماري گذشته كاهش رشد جمعيت را نشان مي دهد.
متوسط رشد سالانه جمعيت استان طي دهه 75 – 1365 ، 45/1 درصد ، دهه 85 – 1375 ، 71/1 درصد و در طي پنج سال 90 – 1385 ، 4/1 درصد مي باشد.
در حاليكه بر اساس نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1385 نسبت جنسي استان 101 بوده است، اين نسبت در سال 1390 به 100 كاهش يافته است . نسبت فوق در نقاط شهري استان طي دو سرشماري فوق از 102 به 4/100 و در نقاط روستايي از 100 به 5/99 كاهش يافته است.
نحوه توزيع جمعيت در گروه هاي عمده سني بيانگر تغيير در صد جمعيت گروه 14 – 0 سال از 13/27 به 7/25 ، گروه سني 64 – 15 سال از 66/67 به 5/68 و گروه سني 65 ساله و بالاتر از 21/5 به 7/5 طي دو سرشماري 1385 و 1390 مي باشد.
ميزان شهرنشيني استان از سال 1385 تا 1390 از 15/68 به 9/71 افزايش يافته است. اين نسبت در سال 1375 ، 09/61 درصد بوده است.
ميزان شهرنشيني كشور طي سال هاي 90 – 1385 از 5/68 به 4/71 افزايش يافته است.
جمعيت شهرستان ها :
مقايسه نتايج سرشماري سال هاي 1385 و 1390 بيانگر رشد منفي جمعيت در شهرستان هاي قوچان ، درگز ، كلات ، فيروزه و خوشاب مي باشد. در طي همين سال ها بيشترين نرخ رشد جمعيت متعلق به شهرستان هاي چناران ، خواف ، تايباد ، بينالود و باخرز مي باشد.
سواد :
بر اساس نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1390 نسبت باسوادي در استان 3/86% مي باشد كه اين نسبت در زنان 4/89% و در مردان 2/83% مي باشد.
نسبت اخير در نقاط شهري استان 7/89% و در نقاط روستايي استان 3/77% مي باشد.
شايان ذكر است نسبت باسوادي در استان در سال 1385 ، 18/86 % بوده است كه 76/89% مردان و 59/82 % زنان باسواد بوده اند. نسبت اخير در نقاط شهري 4/90 % و در نقاط روستايي 1/77 % بوده است .
اشتغال :
نتايج طرح آمارگيري نيروي كار استان در سال 1389 و 1390 حاكي است :
در جمعيت 10 ساله و بيشتر، نرخ بيكاري در سال 1389 ، 6/10 و در سال 1390 ، 1/9 مي باشد.
بر اساس نتايج همين طرح طي دو سال فوق نرخ اشتغال از 4/89 به 9/90 و نرخ مشاركت اقتصادي از 8/40 به 5/36 تغيير يافته است.
سهم اشتغال در بخش كشاورزي ، صنعت و خدمات به ترتيب از 4/25 ، 2/27 ، 4/47 در سال 1389 به 7/24 ، 9/29 و 3/45 در سال 1390 تغيير يافته است.
منابع :
1. سالنامه آماری استان خراسان رضوی سال 1390
2. سالنامه آماری استان خراسان رضوی سال 1389(زیر پرتال دفتر آمار واطلاعات استانداری خراسان رضوی(http.amar.khorasan .ir)
3. نتایج سرشماری عمومی نفوس ومسکن سال 1385 (استان وکشور)
********به وبلاگ من خوش آمدید*********
خدایا مرا ببخش / مرا فهمی ده تا فرامین وحکمت هایت را درک کنم/ و مرا فرصتی دیگر برای بهتر بودن ده تا دستهاو زبان تو شوم .
آمین یا رب العالمین
آمار مطالب
آمار کاربران
کاربران آنلاین
آمار بازدید
عضویت سریع
